Waterinfiltratiesystemen

Deze deelexpeditie is gestart in 2018 met als doel ervaringen uit te wisselen tussen verschillende pilots met passieve en actieve waterinfiltratiesystemen, eerder ook onderwaterdrainage en drukdrainage genoemd. Daarnaast is de kennisbehoefte in beeld gebracht en worden er vragen gesteld als:

• hoe zorg je voor kwaliteitsborging
• wat zijn de effecten van waterinfiltratiesystemen op de bedrijfsvoering en op broeikasgasemissies
• hoe kan de bestaande kennis worden ontsloten?

In 2020 is de deelexpeditie omgevormd tot het Kennismakelaarschap Waterinfiltratiesystemen en is de factsheet geactualiseerd. Het kennismakelaarschap is in 2021 afgerond. De informatie die in de factsheet is te vinden, is afkomstig van de deelnemers aan de deelexpeditie, die zelf actief betrokken zijn bij verschillende projecten met waterinfiltratiesystemen.

Op het slotsymposium van het project Klimaatslim Boeren op Veen in maart 2024 is de nieuwe handreiking voor aanleg van WIS gepubliceerd (zie onderstaande link). Deze handreiking is opgesteld op basis van ervaringen van dit project.

In 2023 en 2024 hebben diverse  werksessies plaatsgevonden om door te praten over ervaringen en uitdagingen met het ontwikkelen en toepassen van  Waterinfiltratiesystemen (WIS). In deze werksessies delen beleidsmakers, hydrologen, onderzoekers en adviseurs hun kennis en ervaring met elkaar.

Door een stagier bij het KBF (Kas ten Westenend; WUR) is een inventarisatie gemaakt van het kennislandschap bodemdaling landelijk gebied, waaronder WIS.

Andere onderwerpen waar over gesproken wordt zijn: effecten op regionale watervragen (zoetwater, waterkwaliteit en wateroverlast), de toepassing van biologisch afbreekbaar materiaal en het sluiten van de life cycle van WIS. In het WIS-projectgebied Meijepolder-laag start in 2025 een praktijkproef naar het functioneren van WIS van biologisch materiaal. Voor de life cycle van ingebruikname, beheer, onderhoud, monitoring is eind 2024 door het VIC het praktijkgerichte onderzoeksproject Revisie WIS gestart. Dit project maakt onderdeel uit van het Veenweide Innovatie Programma Nederland (VIPNL).

Als het grondwater in veengronden bedoeld of onbedoeld daalt, komt de toplaag van het veen in aanraking met zuurstof. Het veen oxideert (of ‘verbrandt’) hierdoor en stoot CO₂ en andere broeikasgassen uit. Om deze voor het milieu schadelijke uitstoot te remmen en tegelijk bodemdaling te remmen kunnen de percelen waar dit plaatsvindt natter worden gemaakt. Door het grondwater, bij droog weer, minder diep te laten zakken komt de toplaag van de veengrond niet teveel in aanraking met zuurstof. Dit ‘vernatten’ door middel van een verhoging van grondwaterstanden, kan met waterinfilstratiesystemen en andere innovatieve technieken.

Er zijn twee soorten waterinfiltratiesystemen: passieve (onderwaterdrainage) en actieve systemen (drukdrainage). Voor beide systemen worden er horizontale evenwijdige geperforeerde drainagebuizen in de grond aangebracht die van sloot naar sloot lopen en uitkomen onder het oppervlaktewaterpeil van de sloten. Het water uit de sloten loopt de buizen in en het grondwaterpeil komt hoger te staan.

Ook door het peil van het slootwater te verhogen of te verlagen kan de werking van WIS worden gestuurd.

In diverse projecten worden metingen gedaan aan passieve en actieve watersystemen. Bij actieve waterinfiltratie worden, net als bij passieve waterinfiltratie, horizontale geperforeerde buizen in de bodem aangebracht. De buizen komen uit op een waterput. Het verschil met de passieve systemen is dat het water in de waterput met een pomp extra hoog kan worden gezet. Met deze extra druk kan effectiever worden vernat en is de grondwaterstand actiever te sturen dan met de passieve waterinfiltratiesystemen. Dit systeem is bovendien te automatiseren waardoor het effectief kan reageren op de weersomstandigheden.

Met deze waterinfiltratiesystemen kan vooral in de droge zomermaanden verdroging en veenoxidatie tegen worden gegaan waarmee de bodemdaling wordt geremd en de emissie van broeikasgassen wordt verminderd.

In pilots en projecten worden metingen aan drukdrainage gedaan, al wat langer in Zegveld en Assendelft en vanaf de zomer van 2023 hebben deze metingen ook in de Meijepolder plaatsgevonden.

Beide systemen kunnen overigens in natte periode (vooral in de winter) bij hevige regenval ook water afvoeren naar de sloten, de systemen werken dan tijdelijk drainerend.

De effecten van WIS op broeikasgasemissie worden in het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) gemonitord en onderzocht op de WIS-locaties Zegveld, Aldeboarn, Rouveen, Vlist en Assendelft.

In het programma Klimaatslim Boeren op Veen Groene Hart 2025-2027 werken agrariërs, agrarische collectieven, waterbeheerders en adviseurs aan klimaat slimme oplossingen, waaronder WIS. Dit programma is het vervolg op het eerdere project Klimaatslim Boeren op Veen waarmee in 2019-2024 in 13 veenweidepolders ca 900 ha WIS is gerealiseerd. Ook elders in Nederlandse veenweidegebieden zijn dergelijke polderprocessen gestart om te komen tot het nemen van bodemdaling maatregelen door en met agrariërs.

In Lange Weide (Zuid-Holland) vindt vanaf 2018 een experiment plaats met waterinfiltratie in combinatie met aangepast slootwaterpeilbeheer. In Friesland (Aldeboarn) is bij het experiment met passieve waterinfiltratie positieve ervaring opgedaan met het verhogen van de grondwaterstand met sturing via het slootpeil. Daarbij werd het slootpeil geregeld door de boer die zijn eigen slootpeil regelde. In de droge zomer van 2018 werd door hem het slootpeil tot bijna aan het maaiveld verhoogd. Dat een boer zelf het slootpeil kan regelen is overigens niet gebruikelijk. Bovendien is in 2019 met financiering van het Rijk het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) gestart. Voor de uitvoering van het onderzoek is een uniek consortium gevormd van vijf onderzoekspartijen: Deltares, Radboud Universiteit, Vrije Universiteit Amsterdam, Wageningen Environmental Researc /Wageningen Universiteit en Universiteit Utrecht. Op de locaties Zegveld, Aldeboarn, Rouveen, Vlist en Assendelft wordt samengewerkt met diverse andere onderzoeksinstituten en adviesbureaus.

Het programma richt zich op een periode van minimaal vijf jaar.

Een juiste wijze van aanleg is belangrijk voor het functioneren van waterinfiltratiesystemen.  Door KIWA is een bestaande richtlijn voor de aanleg van drainage aangevuld met een specifieke richtlijn voor WIS. Deze herziening is tot stand gekomen met middelen van de Provincie Utrecht, met de kennis van diverse experts en met hulp van mensen die in de praktijk betrokken zijn bij de aanleg. De richtlijn kan  worden toegepast bij het opstellen van WIS-plannen en bij aanbesteding van uitvoering. Ook kunnen bedrijven zich op basis van deze richtlijn certificeren voor de aanleg van waterinfiltratiesystemen in veenweidengebieden. De nieuwe KIWA richtlijn.

Op 21 november 2022 heeft een webinar plaatsgevonden over Boeren bij een hoog grondwaterpeil.

Wat weten we op dit moment al over de effecten van  hogere grondwaterstanden? Welke technische mogelijkheden zijn er om het grondwater te verhogen en wat betekent een hoger grondwaterpeil voor de bedrijfsvoering? En hoe zit het met de uitstoot van broeikasgassen? Deze en andere vragen kwamen aan bod in verschillende presentaties.

Dit webinar werd georganiseerd door het Veenweiden Innovatieprogramma Nederland (VIPNL) in samenwerking met het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV).

Kijk hier het webinar terug

Dit is een praktijkgericht samenwerkingsinitiatief van Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, Gebiedscoöperatie Rijn, Vecht en Venen en Vereniging Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Rijn & Gouwe Wiericke. Sinds 2020 participeert Waterschap Amstel, Gooi & Vecht en adviseren LTO Noord, provincies Utrecht, Zuid-Holland en Noord- Holland het project. In dit pilotproject wordt sinds 2018 poldergewijs gewerkt aan de realisatie van bodemdalingremmende maatregelen in het westelijke veenweidegebied in samenhang met het verbeteren van biodiversiteit en waterkwaliteit. In 10 polders worden verkenningen (keukentafelgesprekken) gefaciliteerd, uitvoeringsplannen opgesteld en financiering geregeld. Inmiddels zijn of worden op ca. 900 ha bodemdalingmaatregelen uitgevoerd (met name waterinfiltratiesystemen). Naast het opdoen van praktijkervaring met grootschalige uitrol van maatregelen, staat kennisuitwisseling centraal (o.a. Draaiboek aanleg WIS). Daarnaast is er een samenwerking met het NOBV bij het meten van effecten op de CO₂-reductie. Zie voor meer informatie: Klimaat slim boeren op veen of neem contact op met coördinator Marieke Leentvaar.

Het is zover: de aanleg van zo’n 350 ha waterinfiltratie (WIS) in de polders bij Vlist is afgerond. Vanaf het startsein in november 2020 is er veel gebeurd. Tijd voor een laatste (7e) aflevering van de unieke Netvlist-serie. Hierin blikt adviseur Rienk Schaafsma  terug op het totale proces én kijkt hij vooruit: er is mooi resultaat te behalen als je vanuit energie en ambitie in het gebied kijkt naar wat kán. En daar met elkaar mee aan de slag gaat. Ontwikkelingen en innovatie gaan door, dat biedt kansen voor nieuwe polderprocessen!

Waterinfiltratiesystemen zijn relatief ontwikkelde en beproefde maatregelen, maar niet de enige maatregelen voor bodemdaling vermindering in het landelijke gebied van de veenweiden. Denk aan greppelinfiltratie, druppelinfiltratie, klei-in-veen, natte teelten, veenmosgroei en het bedrijfsconcept van Boeren op hoog water. Op de website van VIPNL en Feangreide Fryslan is informatie beschikbaar over deze maatregelen.