Er wordt nog volop wetenschappelijk onderzoek gedaan om precies te begrijpen hoe deze processen werken. Deze kennis is nodig om de juiste maatregelen te kunnen treffen. Deze onderzoeken worden uitgevoerd in het NWA-Living On Soft Soils (LOSS) programma en door het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV). Deze beide onderzoek programma’s werken nauw samen. In het NOBV worden effecten van verschillende bodemdalingsmaatregelen in het veenweidegebied op broeikasgassen-uitstoot onderzocht. LOSS gaat dieper in op het mechanistisch begrip van de veenbodem. Het doel is het ontrafelen, begrijpen en kwantificeren van de processen van bodemdaling die op elkaar inwerken en het onderzoeken van de milieueffecten van maatregelen ter beperking van bodemdaling. Dit omvat ook het verbeteren van procesmodellen die worden gebruikt om bodemdaling te analyseren en te voorspellen.
De impact van dalende bodem op landschap en leefbaarheid
Bodemdaling is een structurele uitdaging voor het Nederlandse landelijk gebied. Vooral in veenweidegebieden en agrarische landschappen leidt daling van de bodem tot hoge maatschappelijke kosten en complexe vraagstukken op het gebied van landbouw, infrastructuur, waterbeheer, natuur en klimaat. De effecten raken zowel de economische vitaliteit als de ruimtelijke kwaliteit van het platteland.
Voor overheden, kennisinstellingen en gebiedspartners ligt hier een gezamenlijke opgave. Integraal beleid, innovatieve landbouwpraktijken, duurzaam peilbeheer en gebiedsgerichte samenwerking zijn cruciaal om bodemdaling te beperken en het landelijk gebied toekomstbestendig te maken.
Bodemdaling in veenweidegebieden
Bodemdaling wordt door verschillende processen veroorzaakt. Wanneer zuurstof in een veenbodem dringt, breken bacteriën de veengrond af tot CO2. Dit proces wordt veenoxidatie genoemd en heeft bodemdaling tot gevolg. Daarnaast spelen de processen van krimp, zwel en klink een rol bij bodemdaling. In bebouwd gebied is sprake van zetting door het gewicht dat op de bodem drukt. Grondwater is één van de belangrijkste invloedfactoren op de bodemdaling. Maar ook factoren zoals bodemvocht, bodemtemperatuur, type ondergrond, het weer en bodemleven spelen een rol. Tot slot kan ook de beweging van zeer diepe bodemlagen een rol spelen.
Wat zijn de feiten?
Wat zijn de actuele ontwikkelingen?
Jaarlijks organiseert LOSS een congres waarbij de belangrijkste tussenresultaten van de verschillende AIO’s en overige betrokken onderzoekers worden gepresenteerd. Op de website van LOSS zijn posters en publicaties terug te vinden.
Oplossingen voor de aanpak van bodemdaling in veenweiden worden sinds 2022 verkend in het landelijk Veenweiden Innovatie Programma Nederland. Daar worden innovaties zoals Klei in veen, Natte teelten en Veenmosteelt, Boeren op hoog water en Greppelinfiltratie onderzocht. Toepassing van beproefde maatregelen door agrariërs en waterbeheerders vinden plaats in programma’s als Klimaatslim Boeren op veen en Feangreide Fryslan (ondermeer in het proefgebied Hegewarren in) in Friesland.
Op 6 november 2025 vond in Kamerik en Zegveld het VIPNL-symposium Boeren op Hoog Water plaats. Tijdens dit event deelden onderzoekers hun praktijkbevindingen en effecten van grondwaterstanden tot ca. 20 cm beneden maaiveld op grasproductie, emissies, biodiversiteit en agrarische bedrijfsvoering. Resultaten worden nog gepubliceerd op de websites van het VIC en VIPNL
Begin 2025 zijn twee nieuwe meerjarige onderzoeksprojecten binnen het VIPNL gestart die gaan over de verdere optimalisatie van waterinfiltratie systemen en de toepassing van de relatief nieuwe maatregel van druppelinfiltratie in veenweiden. Deze projecten zijn mede ontstaan naar aanleiding van de KBF-deelexpeditie WIS. Via de volgende linkjes zijn de thema pagina’s van deze projecten te benaderen: Revisit WIS en DIS.
Voor wie is het belangrijk?
Grondwater is één van de belangrijkste invloed factoren van bodemdaling. Kennis over de processen in de veen- en kleibodem is belangrijk voor het maken van de juiste (maatschappelijke) keuzes in de polders en in het bebouwde gebied. Alles wat aangelegd wordt op of in de slappe veenweidebodems, gaat gepaard met grote investeringen en landschappelijke ingrepen. Inwoners, gemeenten, terreineigenaren en ontwikkelaars kunnen met de juiste kennis van de impact van maatregelen voorspellende modellen en meer duurzame keuzes maken. Onderzoeksbureaus, adviesbureaus en agrarische collectieven zijn belangrijke schakels tussen de wetenschappelijke kennisontwikkeling en voor de vertaling naar de praktijk en omgekeerd geldt dat ook. Voor de agrarische ondernemers is de kennis over de ondergrond belangrijk om te werken aan een vitale veenweidebodem voor hun bedrijfsvoering en de te treffen maatregelen voor verduurzaming van de onderneming.
Hoe gaat het nu verder?
De 5 praktijkgerichte onderzoeksprogramma’s (LOSS, NOBV, VIP NL, Klimaatslim Boeren op veen en Feangreide Fryslan) blijven doorlopen.
Gezamenlijk gaan we onderzoeken hoe de kennis uit deze programma’s meer gebundeld en verspreid kunnen worden. Daarbij maken we gebruik van het overzicht van het kennislandschap van de Nederlandse veenweidegebieden dat begin 2025 door een stagiair bij het KBF is opgesteld.
Stageverslag Kas ten Westenend
Kas ten Westenend heeft van 3 september 2024 tm 28 januari 2025 als stagiair meegewerkt bij het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF). Deze stage was in het kader van de MSc International Land and Water Management. Hij heeft overleggen bijgewoond, geparticipeerd in congressen en symposia, en verdiepende gesprekken met professionals gevoerd.
Naar aanleiding van zijn stage heeft hij een eindverslag opgesteld.
Projecten
Project Waterinfiltratiesystemen
Dit project is gestart in 2018 en heeft als doel ervaringen uit te wisselen tussen verschillende pilots met passieve en actieve waterinfiltratiesystemen, eerder ook wel onderwaterdrainage en drukdrainage genoemd. Beide onderwerpen worden uitgewerkt in het VIPNL-onderzoeksprogramma.
Project Klimaatslim ondernemen in veenweidegebieden
Ook agrariërs werken aan maatschappelijke opgaven in de Nederlandse veenweidegebieden zoals bodemdaling, klimaat, natuur en duurzame bedrijfsvoering.
Project Broeikasgassen door veenoxidatie
Om op de Nederlandse veenweiden te kunnen boeren worden van oudsher grondwaterstanden kunstmatig laag gehouden. Hierdoor komt de toplaag van de veengrond in contact met zuurstof en oxideert het veen.
Project Gebiedsprocessen
De komende jaren staat het landelijke gebied voor grote uitdagingen, waaronder bodemdaling en klimaat. In de veenweiden is er al langer de opgave van de broeikasgasemissiereductie van 1Mton per jaar in 2030.
Project Omslag in Peilbeheer
Om de bodemdaling en broeikasgasemissie in veenweidegebieden terug te dringen is een omslag nodig in het peilbeheer, in combinatie met andere maatregelen.
Afgeronde projecten
Project MKBA bodemdaling
Het project MKBA’s bodemdaling is in 2021 gestart in samenwerking met het ministerie van BZK. Het is een inventariserend onderzoek naar alle kennis die er is over kosten en baten van bodemdaling.
Project Natte teelten
De ontwikkeling van natte teelten zou kunnen bijdragen aan het afremmen van bodemdaling. Rond natte teelten zijn nog veel vragen. Welke gewassen zijn kansrijk, welke teeltmethoden combineren goede opbrengsten met weinig bodemdaling en hoe zit het met de uitstoot van broeikasgassen uit natte teelten?
Project Gras en diverse vormen van natte teelten en natuur
Bodemdaling en broeikasgasuitstoot in het veenweidegebied kan worden tegengegaan door de bodem te vernatten, dus dit vraagt een andere blik van agrariërs.
Project Funderingsopgave in veenweidegebieden
In de veenweidegebieden doen zich grote veranderingen voor. Deze veranderingen kunnen ook gevolgen hebben voor de funderingen in deze gebieden. De wijze waarop funderingen een plaats hebben is op dit moment nog onderbelicht en dat brengt risico’s met zich mee.
