Waterinfiltratiesystemen

Waterinfiltratiesystemen (WIS) zijn beproefde maatregelen om bodemdaling en emissie van broeikassen tegen te gaan. Ze worden inmiddels in vele veenweidepolders toegepast. Effecten kunnen o.a. worden bepaald met het model SOMERS 2.0. Ook zijn er nog diverse aandachtspunten ten aanzien van toepassing, materiaal en onderhoud waar aanvullende kennis op wordt ontwikkeld.

Dit project is gestart in 2018 met als doel ervaringen uit te wisselen tussen verschillende pilots met passieve en actieve waterinfiltratiesystemen, eerder ook onderwaterdrainage en drukdrainage genoemd. Daarnaast is de kennisbehoefte in beeld gebracht en worden er vragen gesteld als:

• hoe zorg je voor kwaliteitsborging?
• wat zijn de effecten van waterinfiltratiesystemen op de bedrijfsvoering en op broeikasgasemissies?
• hoe kan de bestaande kennis worden ontsloten?

In 2020 is dit project omgevormd tot het Kennismakelaarschap Waterinfiltratiesystemen en is de factsheet geactualiseerd. Het kennismakelaarschap is in 2021 afgerond. De informatie die in de factsheet is te vinden, is afkomstig van de deelnemers aan het project die zelf actief betrokken zijn bij verschillende projecten met waterinfiltratiesystemen.

Op het slotsymposium van het project Klimaatslim Boeren op Veen in maart 2024 is de nieuwe handreiking voor aanleg van WIS gepubliceerd (zie onderstaande link). Deze handreiking is opgesteld op basis van ervaringen van dit project.

In 2023 en 2024 hebben diverse  werksessies plaatsgevonden om door te praten over ervaringen en uitdagingen met het ontwikkelen en toepassen van  Waterinfiltratiesystemen (WIS). In deze werksessies delen beleidsmakers, hydrologen, onderzoekers en adviseurs hun kennis en ervaring met elkaar.

Door een stagier bij het KBF (Kas ten Westenend; WUR) is een inventarisatie gemaakt van het kennislandschap bodemdaling landelijk gebied, waaronder WIS.

Andere onderwerpen waar over gesproken wordt zijn: effecten op regionale watervragen (zoetwater, waterkwaliteit en wateroverlast), de toepassing van biologisch afbreekbaar materiaal en het sluiten van de life cycle van WIS. In het WIS-projectgebied Meijepolder-laag start in 2025 een praktijkproef naar het functioneren van WIS van biologisch materiaal. Voor de life cycle van ingebruikname, beheer, onderhoud, monitoring is eind 2024 door het VIC het praktijkgerichte onderzoeksproject Revisie WIS gestart. Dit project maakt onderdeel uit van het Veenweide Innovatie Programma Nederland (VIPNL).

Als het grondwater in veengronden bedoeld of onbedoeld daalt, komt de toplaag van het veen in aanraking met zuurstof. Het veen oxideert (of ‘verbrandt’) hierdoor en stoot CO₂ en andere broeikasgassen uit. Om deze voor het milieu schadelijke uitstoot te remmen en tegelijk bodemdaling te remmen kunnen de percelen waar dit plaatsvindt natter worden gemaakt. Door het grondwater, bij droog weer, minder diep te laten zakken komt de toplaag van de veengrond niet teveel in aanraking met zuurstof. Dit ‘vernatten’ door middel van een verhoging van grondwaterstanden, kan met waterinfilstratiesystemen en andere innovatieve technieken.

Er zijn twee soorten waterinfiltratiesystemen: passieve (onderwaterdrainage) en actieve systemen (drukdrainage). Voor beide systemen worden er horizontale evenwijdige geperforeerde drainagebuizen in de grond aangebracht die van sloot naar sloot lopen en uitkomen onder het oppervlaktewaterpeil van de sloten. Het water uit de sloten loopt de buizen in en het grondwaterpeil komt hoger te staan.

Ook door het peil van het slootwater te verhogen of te verlagen kan de werking van WIS worden gestuurd. Uit het model SOMERS 2.0 en de Impactstudie Verhogen Grondwaterstand Veenweiden, blijkt dat combinaties van hogere oppervlaktewaterpeilen (mindere drooglegging) en WIS goed werkt voor de beoogde verhoging van grondwaterstanden in de droge perioden.

In diverse projecten worden metingen gedaan aan passieve en actieve watersystemen, onder meer in het kader van het NOBV. Bij actieve waterinfiltratie worden, net als bij passieve waterinfiltratie, horizontale geperforeerde buizen in de bodem aangebracht. De buizen komen uit op een waterput. Het verschil met de passieve systemen is dat het water in de waterput met een pomp actief kan worden gestuurd onafhankelijk van het oppervlaktewaterpeil. Met deze extra druk kan effectiever worden vernat. Dit systeem is te automatiseren waardoor het effectief kan reageren op de weersomstandigheden. Actieve waterinfiltratie systemen (AWIS) zijn duurder en vragen meer onderhoud dan passieve systemen (PWIS).

Met deze waterinfiltratie systemen kan vooral in de droge zomermaanden verdroging en veenoxidatie tegen worden gegaan waarmee de bodemdaling wordt geremd en de emissie van broeikasgassen wordt verminderd.

In het programma Klimaatslim Boeren op Veen Groene Hart 2025-2027 werken agrariërs, agrarische collectieven, waterbeheerders en adviseurs aan klimaat slimme oplossingen, waaronder WIS. Dit programma is het vervolg op het eerdere project Klimaatslim Boeren op Veen waarmee in 2019-2024 in 13 veenweidepolders ca 900 ha WIS is gerealiseerd. Ook elders in Nederlandse veenweidegebieden zijn dergelijke polderprocessen gestart om te komen tot het nemen van bodemdaling maatregelen door en met agrariërs.

Een juiste wijze van aanleg is belangrijk voor het functioneren van waterinfiltratiesystemen.  Door KIWA is een bestaande richtlijn voor de aanleg van drainage aangevuld met een specifieke richtlijn voor WIS. Deze herziening is tot stand gekomen met middelen van de Provincie Utrecht, met de kennis van diverse experts en met hulp van mensen die in de praktijk betrokken zijn bij de aanleg. De richtlijn kan worden toegepast bij het opstellen van WIS-plannen en bij aanbesteding van uitvoering. Ook kunnen bedrijven zich op basis van deze richtlijn certificeren voor de aanleg van waterinfiltratiesystemen in veenweidengebieden. De KIWA richtlijn.

Mede naar aanleiding van de KBF- deelexpeditie WIS is begin 2025 binnen het VIPNL gestart met een praktijkonderzoek naar de verdere optimalisatie van waterinfiltratiesystemen: Revisit WIS. Dat onderzoeksproject werkt aan concrete adviezen over materiaal, toepassing en onderhoud van WIS ter aanvulling op de in de bestaande KIWA-richtlijn beschreven aspecten.

Het regionale programma Klimaatslim Boeren op Veen in het Groene Hart stimuleert al een aantal jaren de weg naar realisatie van WIS en vergroten biodiversiteit door agrariërs. In de 7^e en laatste aflevering van de Netvlist-serie blikt KBF expert Landelijk Gebied Rienk Schaafsma terug op het totale proces van voorbereiding, planvorming en realisatie van 350 ha WIS inde veenweidepolder Vlist en welke   kansen dat biedt voor nieuwe polderprocessen.

Waterinfiltratiesystemen zijn relatief ontwikkelde en beproefde maatregelen, maar niet de enige maatregelen voor bodemdaling vermindering in het landelijke gebied van de veenweiden. Denk aan greppelinfiltratie, druppelinfiltratie, klei-in-veen, natte teelten, veenmosgroei en het bedrijfsconcept van Boeren op hoog water. Op de website van VIPNL en Feangreide Fryslan is informatie beschikbaar over deze maatregelen.

Vanaf 2025 is bij het VIC, in kader van VIPNL, het meerjarig praktijkonderzoek naar de toepassing van de relatief nieuwe maatregel van druppelinfiltratie in veenweiden (DIS) gestart. Mogelijk dat die maatregel op termijn bij de juiste dimensionering en toepassing een alternatief kan gaan vormen voor WIS. Daarvoor is nog wel nader onderzoek nodig.

Op 18 november 2025 heeft een excursie plaatsgevonden naar een tweetal DIS-proefvelden in Zegveld en Polsbroek. Zie deze link naar bericht op LinkedIn.